Współuzależnienie i osoba współuzależniona – jak je rozpoznać?

Osoba współuzależniona – kto to jest?

Współuzależnienie dotyczy najczęściej partnera lub małżonka osoby uzależnionej. Nie rzadko termin też odnosi się do członków rodziny. Syndrom współuzależnienia przejawia się tym, że taka osoba stara się nie zauważać zmiany zachowania partnera i za wszelką cenę próbuje udowodnić sobie oraz innym, że choroba alkoholowa go nie dotyczy. Zwykle osoby współuzależnione czują jednocześnie wiele skrajnych emocji takich, jak wstyd i bezradność. Tracą także poczucie własnej wartości. Zazwyczaj zapominają o własnych potrzebach i realizacji samych siebie, aby w pełni poświęcić się dla dobra uzależnionego partnera. W rzeczywistości wszystkie zachowania kontrolno-protekcyjne wywołują przeciwny skutek, niż powinny, czyli przyczyniają się do dalszego rozwoju alkoholizmu i zachowań patologicznych. Spowodowane jest to przez ogólne wyparcie, a także strach przed opinią innych i załamania się wszelkich ról w rodzinie.

Jak rozpoznać osobę współuzależnioną – objawy współuzależnienia:

• podporządkowanie stylu życia do osoby uzależnionej,
• ukrywanie problemu alkoholowego wśród członków rodziny,
• ciągły stres i koncentracja na partnerze,
• stała kontrola sytuacji i osoby uzależnionej,
• obniżenie własnej wartości,
• poczucie winy spowodowane piciem osoby bliskiej i podatność na manipulacje alkoholika,
• ukrywanie lub wypieranie problemu pijącego partnera.

Współuzależnienie polega na uzależnieniu od nieprawidłowego zachowania innej osoby. Jest to stan patologiczny. Współuzależniony postrzega siebie jako jedyną osobę, która może rozwiązać problemy związane z życiem alkoholika. Taki stan w psychologii nazywany jest kompleksem Mesjasza. Wiąże się on z rozwiązywaniem problemów alkoholika i próbą zmiany zachowania pijącego partnera. Częstym powodem, dla którego tak się dzieje, jest niska samoocena współuzależnionego, który ma wewnętrzny przymus odczuwania, że jest komuś potrzebny.

Cechy osoby współuzależnionej

Cechy osób współuzależnionych czasem trudno dostrzec na pierwszy rzut oka. Często problem uzależnienia w domu jest ukrywany przed innymi, dlatego niektóre cechy osoby współuzależnionej również wydają się nie odbiegać od normy.

Jak się zachowuje osoba współuzależniona od alkoholika?

Partnerzy lub małżonkowie funkcjonują na podstawie wyparcia. Oznacza to, że ignorują fakt występowania problemu alkoholowego, ze względu na strach. Wolą podporządkować swoje życie toksycznej relacji, nawet jeśli będzie to miało związek z dalszym piciem partnera. Osoby współuzależnione decydują się na wyręczanie we wszystkim swoich najbliższych, np. sprzątaniu lub kwestiach zawodowych. Nieustannie usprawiedliwiają zachowanie alkoholików przed innymi np. pracodawcą oraz samym sobą. Tryb dnia zostaje dopasowany do potrzeb uzależnionego, przez co nałogowiec nie odczuwa, aby picie było problemem. Osoba współuzależniona jednocześnie stara się nieustannie kontrolować picie alkoholu przez partnera, co jedynie prowokuje i wywołuje agresję pijącego partnera.

Przeczytaj także: Agresja po alkoholu – przyczyny agresywnego zachowania alkoholika

Kolejną cechą osoby współuzależnionej jest branie odpowiedzialności za każdy czyn alkoholika, byle tylko nikt nie dostrzegł, że role rodzinne zostały zaburzone. Tym samym nieumyślnie zezwala na uzależnienie partnera. Jak rozmawiać z osobą współuzależnioną? Jedynym wyjściem jest terapia z psychologiem, która wyjaśni błędny mechanizm działań i podpowie, jak prawidłowo reagować i w jaki sposób radzić sobie z problemem uzależnienia.

Współuzależnienie alkoholowe w rodzinie

We współuzależnieniu członkowie rodziny robią wszystko, co możliwe, aby ukryć problem alkoholowy i nie zaburzyć obrazu idealnej rodziny, który kreują na zewnątrz. Małżonek i dzieci mogą unikać przyjaciół i innych ludzi, aby lepiej maskować problemy spowodowane piciem osoby bliskiej swojemu sercu. Współuzależnieni członkowie rodziny często zapominają o swoich własnych potrzebach i pragnieniach, poświęcając swoje życie, aby próbować kontrolować osobę uzależnioną lub leczyć ją z picia.

Kryteria diagnozy współuzależnienia

Dr Timmen Cermak jako pierwszy zaproponował kryteria, w ramach których można diagnozować osobę uzależnioną. Oto sformułowane przez niego wyznaczniki tego zaburzenia:

1. Kontrolowanie siebie i innych, zwłaszcza w niekorzystnych sytuacjach,
2. Zaspokajanie potrzeb członków rodziny przed własnym,
3. Przeżywanie lęku i zaburzenie własnych granic,
4. Tworzenie relacji z osobami z zaburzeniami osobowości, problemem z alkoholem lub narkotykami,
5. Występowanie u osoby co najmniej trzech z listy dziesięciu innych objawów:
   • wyparcie jako sposób radzenia sobie z problemami,
   • tłamszenie w sobie emocji,
   • depresja,
   • nadwrażliwość,
   • zachowania kompulsywne,
   • niepokój,
   • nadużywanie substancji psychoaktywnych,
   • bycie ofiarą przemocy seksualnej lub fizycznej,
   • choroby związane ze stresem,
   • trwanie ponad 2 lata w relacji z osobą uzależnioną i nie staranie się o uzyskanie dla niej pomocy.

Rodzaje współuzależnienia

Współuzależnienie można podzielić na różne typy, w zależności od kontekstu i charakterystyki uzależnienia głównej osoby. Najczęściej mówi się o współuzależnieniu od alkoholu, gdzie bliscy alkoholików adaptują swoje życie do rytmu choroby alkoholowej. Inne formy współuzależnienia mogą dotyczyć nałogów takich jak hazard, narkotyki, a nawet uzależnienia behawioralne jak praca czy zakupy.

Niezależnie od rodzaju uzależnienia, mechanizmy współuzależnienia są podobne i charakteryzują się potrzebą kontroli, zaprzeczaniem problemowi oraz zaniedbywaniem własnych potrzeb na rzecz osoby uzależnionej. Rozpoznanie i adresowanie tych wzorców jest kluczowe dla skutecznego leczenia współuzależnienia.

Współuzależnienie – jak sobie pomóc?

Podejrzewasz, że możesz być osobą współuzależnioną? Osoby współuzależnione często twierdzą, że nie potrzebują pomocy. Dzieje się tak, ponieważ same nie dostrzegają powagi sytuacji i nie dopuszczają do myśli alkoholizmu partnera. Jak sobie pomóc? Jedyne wyjście to terapia dla współuzależnionych. Leczenie obu stron powoduje, że szanse na pokonanie nałogu wzrastają do 80%. Jeśli z pomocy korzysta tylko alkoholik lub tylko bliska mu osoba, wtedy prawdopodobieństwo skuteczności terapii zmniejsza się o połowę. Spotkania mogą mieć formę indywidualną, jednak gdy rozmawia się z ludźmi o podobnych doświadczeniach, odczuwa się dużą ulgę, zrozumienie i chęć do wprowadzenia zmian z życiu. Zyskuje się również wiarę, że współuzależnienie oraz nałóg alkoholowy można pokonać. Współuzależniony ma poczuć się odpowiedzialny za własne życie i brać w nim pełny udział. Na początku będzie to dla niego bardzo trudne, ale podjęty wysiłek terapeutyczny zwiększy poczucie szczęścia osoby dotkniętej współuzależnieniem, a co więcej skutecznie pomoże osobie uzależnionej wyjść z nałogu.

Korzyści terapii dla osób współuzależnionych

Specjalistyczna terapia pozwala osobom współuzależnionym zrozumieć mechanizmy rządzące ich emocjami i zachowaniami. Wprowadza również zdrowsze, a przy tym bardziej skuteczne sposoby funkcjonowania, dzięki którym jakość życia partnera lub małżonka alkoholika ulega wyraźnej poprawie.

Leczenie współuzależnienia od alkoholu nie jest procesem łatwym. Wymaga pełnego zaangażowania ze strony osoby dotkniętej problemem i wyrażania przez niej chęci do zmian. Podobnie do pozostałych form psychoterapii, terapia współuzależnienia daje efekty tylko wtedy, gdy pacjent odczuwa motywację do leczenia i jest gotów na przyjęcie pomocy.

W pokonaniu współuzależnienia i poprawie relacji rodzinnych pomocna może okazać się oferowana przez naszych ekspertów terapia rodzinna dla pacjentów z Wrocławia

W związku z osobą pijącą

Grupy samopomocowe – jak na przykład Anonimowi Alkoholicy – zalecają, by osoba uzależniona rozpoczynająca terapię powstrzymała się od wchodzenia w romantyczne związki przez około dwa lata. Wynika to z nagromadzenia bardzo intensywnych uczuć, jakie przeżywamy zwykle w początkowym okresie relacji. Może się to przyczynić do zmniejszenia skuteczności terapii lub całkowitego zahamowania procesu wychodzenia z nałogu. 

Dodatkowo osoby borykające się z różnego rodzaju traumami często odtwarzają destrukcyjne schematy toksycznych relacji – do momentu, kiedy nie zostaną one opracowane na terapii. 

Terapeuci zwykle odradzają związki dwóch osób uzależnionych. Alkoholicy poznający się np. podczas terapii grupowej mogą zainteresować się sobą ze względu na podobieństwo przeżyć, z jakimi się zmagają – a więc poczucie bezpieczeństwa.

Przeczytaj także: Jak działa i na czym polega terapia psychologiczna alkoholika?

Statystycznie tego typu relacje nie są jednak trwałe i z czasem się rozpadają. Po rozpadzie takiego związku każdy może odejść w swoją stronę i pozostać w trzeźwości lub – co gorsza w sytuacji permanentnego stresu – powrócić do nałogu. Związki tego rodzaju wiążą się z dużym ryzykiem.

Toksyczny związek z osobą uzależnioną

Związek dwóch uzależnionych osób często niesie ze sobą katastrofalne skutki i spore ryzyko. Jest ono tym większe, gdy są to osoby, które łączy przeszłość – jak chociażby wspólne funkcjonowanie w nałogu. Łatwiej wtedy powrócić do dawnych przyzwyczajeń. Życie w związku – zwłaszcza z osobą w czynnym nałogu – może przyczynić się do powstania silnych negatywnych emocji. Emocje takie mogą skłonić do powrotu do nałogu.

Obserwowanie partnera radzącego sobie gorzej z terapią również może posłużyć jak tzw. wyzwalacz.

Wyzwalacze – co to jest?

Wyzwalacz to bodziec w jakiś sposób kojarzący się z nałogiem. Narażenie na wyzwalacze może przywołać chęć ponownego odurzenia się. Warto również mieć na uwadze, że wyzwalaczem może być wszystko. Od widoku butelek w mieszkaniu aż po rytuały partnera kojarzące się ze spożywaniem alkoholu.

Mój partner nie chce się leczyć

Będąc osobą trzeźwiejącą w związku z czynnym alkoholikiem, należy szczególnie dbać o własny proces wychodzenia z nałogu. W takim związku tym łatwiej o groźne wyzwalacze i powrót do nałogu. Trzeba więc szczególnie uważać. Trzeba również zastanowić się nad kontynuacją związku z osobą nadal czynnie tkwiącą w uzależnieniu.

Pamiętaj, aby pozew o rozwód z powodu alkoholizmu miał uzasadniony sens – musisz przedstawić wystarczające dowody wpływające na rozłam małżeństwa.

Więcej przeczytasz w naszym kolejnym artykule: Rozwód z alkoholikiem? – krok po kroku

Źródła:

Hędzelek M., Wnuk M., Marcinkowski J.T., Choroba współuzależnienia od alkoholu – diagnoza, konsekwencje, leczenie, https://www.researchgate.net/profile/Marcin_Wnuk/publication/303844232_Choroba_wspoluzaleznienia_od_alkoholu_-diagnoza_konsekwencje_leczenie_Alcohol_co-addiction_disease-_diagnosis_consequences_treatment/links/5757ff2408ae04a1b6b9a2e7.pdf

Timmen L., Cermak M.D., Diagnostic Criteria for Codependency, https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02791072.1986.10524475?journalCode=ujpd20